Sertifikalı Suiistimal Soruşturmacıları Derneği`nin (ACFE) geçen ay açıkladığı rapora göre Amerikan şirketleri yıllık cirolarının yüzde 7`sini suiistimal nedeniyle kaybediyor. Gelin Türkiye`yi siz hesap edin! Türkiye`de çalıştığı şirketin faaliyet alanında şirketler kurup, müşterileri kendi şirketlerine çeken genel müdürden sahte fatura yazan yöneticiler de var.

Makam arabasıyla tatile gidip benzini şirkete ödeten çalışandan işyerindeki FCT santrallerindeki SIM kartı kendi cep telefonuna takıp konuşan santral amirleri de. İş dünyasında bu gibi pek çok vakayla karşılaşılıyor.

Sertifikalı Suiistimal Soruşturmacıları Derneği`nin (ACFE Association of Certified Fraud Examiners) geçen ay yayınladığı raporun sonuçlarına göre Amerikan şirketleri cirolarının yüzde 7`sini suiistimal nedeniyle kaybediyor. Türkiye`de bu konuda resmi bir istatistik yok ama Amerika gibi şirket etiği konusunda sıkı önlemlerin, çok uzun yıllar hapis cezası ve ağır para cezalarının olduğu bir ülkede yolsuzluk cironun yüzde 7`sini götürüyorsa, bu rakam Türkiye`de kim bilir kaçtır diye düşünüyor insan. Türkiye`de şirket yolsuzlukları dışarıya sızmasın, şirketin itibarı zedelenmesin diye üstü örtüldüğünden yolsuzluğun boyutları da bilinmiyor. Hatta yolsuzluk ortaya çıktığında, `Şu kadar yıldır bizimle çalışıyor`, `Çoluğu çocuğu aç kalır` gibi duygusal gerekçelerle, hiç üstüne gidilmediği de oluyor. Oysa üstünü örttükleri yolsuzluk, şirketlere yalnızca para değil, aynı zamanda itibar, çalışanlarının motivasyonu gibi başka değerler de kaybettiriyor. Bir de diğer çalışanlara açık kapı bırakıyor. Türkiye`de şirketler sadece rakam çok büyük olduğunda mahkeme yoluna gidiyor.

Eğer şirket bir suiistimalden şüpheleniyorsa dışarıdan bu konuda uzmanlaşmış kişilerden destek alıyor. Genellikle e-posta, telefon ya da mektup yoluyla isimsiz ihbarlar alan şirketlerle, şirketinde tuhaf şeyler olduğunu fark eden patronlar, yolsuzluk araştırma inceleme ekiplerine başvuruyor. Ekipler, suiistimale uğramış şirketlerin ofislerinde ya da onların sağladığı şirketten uzak mekanlarda çalışıyor.

`Böcek ilaçlama` diyenler var

Vergi, denetim ve danışmanlık şirketi KPMG Türkiye Suistimal Önleme ve İnceleme Bölüm Başkanı İdil Gürdil, suiistimal soruşturmalarının birkaç aşamadan oluştuğunu söylüyor: `Öncelikle kamuya açık kaynaklardan bulabildiğimiz bilgilerle, kurban şirketin ve şüphelenilen kişinin profilini çıkarıyoruz. Sonrasında şüphe çeken alanla ilgili şirketteki işleyişi anlamaya çalışıp suiistimal şüphesi taşıyabilecek evraklar üzerinde kontroller yapıyoruz. Bu sırada adli bilişim uzmanımız, şirket bilgisayarlarında ya da şüphelinin bilgisayarında incelemeler yapıp şüpheli dökümanları buluyor. E-postaları tarayarak, silinmiş dosya ve e-postaları geri çağırarak bize ipucu olacak bilgilere ulaşmaya çalışıyor. En son aşamada, şüphelinin çalışma arkadaşlarıyla ve gerekirse de şüphelinin kendisi ile görüşerek, bulgularımızı bir rapor haline getirip bizden bu hizmeti talep eden yetkili birime sunuyoruz.`

Kurumsal Risk Yönetim Servisleri AŞ (KRYS) suiistimali incelerken kullandıkları tekniği `böcek ilaçlama` olarak adlandırıyor. KRYS`nin kullandığı teniklerden biri olan Benford analizinde ise rakamların istatistiği çıkarılıp, tekrar eden rakamlara bakılıyor. Örneğin bir fatura analizinde 2 rakamı çok tekrar ediyorsa 2 ile başlayan tüm faturalar incelemeye alınıyor.

KRYS Genel Müdürü Tolga Aykaç, pek çok şirketin `bizde yolsuzluk olmaz, ben çalışanıma güvenirim` diye düşündüğünü, yolsuzluk tespit edildiğinde ise şoke olduklarını söylüyor. 15 yıl birlikte çalıştığı sağ kolunun yolsuzluk yaptığını öğrenen patronun soruşturma ekiplerine ilk tepkisi `Emin misin?` oluyor. Ama patronların şaşırmadığı durumlar da yok değil. Özellikle aile şirketlerinde yolsuzluk biliniyor ama `evde problem çıkmasın, bir de bu yüzden hanımla kavga etmeyeyim, kaç lira giderse gitsin huzurum bana kalsın` düşüncesiyle yolsuzluğun üstü kapanıyor.

Suiistimalcilerin yüzde 86`sı yönetim kademesinden

KPMG`nin geçen yıl hazırladığı `Bir Suistimalcinin Profili` araştırmasına göre, şirketlerin karşı karşıya kaldıkları yolsuzlukların yüzde 69`u kendi çalışanları tarafından gerçekleştiriliyor, yüzde 20`sinde de çalışanlar dışarıdan yardım alarak şirketlerini zarara uğratıyor. Yine bu araştırmaya göre, suiistimalcilerin yüzde 85`i erkek çalışanlar, yüzde 75`i yönetim ve üst yönetim mensubu.. Bunlara yönetim kurulu üyelerini de eklersek oran yüzde 86 oluyor. En çok suiistimal görülen birimler, finansal verilere ve nakite erişiminin kolaylığı nedeniyle yüzde 20 ile finans bölümü, yüzde 10 ile satış bölümü ve yüzde 9 ile satın alma.

Yönetim kademesinde yaşanan yolsuzluklarla, diğer kademedekiler arasında, elbette, motivasyon, yöntem ve boyut farkı gözleniyor. Tolga Aykaç, `Yönetim kademesinde hedef geliştirme baskısından hayali satışılar sisteme girilirken, daha alt kademe çalışanlar ise yaz tatiline şirketin arabasıyla çıkıp benzini şirkete ödetmek gibi şirket imkanlarını kendisi adına kullanarak suiistimal yapıyorlar.`

Çok güvendiğiniz, gecesini gündüzüne katan yöneticiniz yıllık izne bile çıkmıyorsa, ne düşünürsünüz? `Acaba bir şeyler mi karıştırıyor!` demek aklınıza gelir mi? Gelmeli, diyor uzmanlar.

2008 başında, çalıştığı Societe Generale Bankası`nı 5 milyar avro zarara uğratan Jerome Kerviel böyle bir çalışandı. Tolga Aykaç, Kerviel örneğinden yola çıkarak suiistimal yapan çalışanın neden izine çıkamayacağını şu sözlerle anlatıyor: `Yolsuzluk yaptığı için, buradan alıp oraya vermekten izine çıkamıyor. Müşterinin hesabından parayı alıyor, başka bir müşterinin hesabına aktarıyor, yarın müşteri arayıp da benim hesabımda ne kadar var, diye sorduğu zaman orada direkt yakalanacak çünkü. O müşteri direkt sizi arıyor olmalı, o nedenle siz mutlaka orada olmalısınız. O yüzden izine çıkamıyorsunuz. Diğer taraftan patron da sizi ne kadar güzel sürekli çalışan personel olarak görüyor.` İdil Gürdil, işyerinde yolsuzluğun nasıl anlaşılacağına dair tüyolar veriyor: `Aslında yolsuzluk, geleceğini yüksek sesle haber veren bir eylemdir. Bir şirkette yolsuzluk yapıldığının hem şirket bazında, hem çalışanlar bazında bir takım işaretleri vardır. Örneğin bir şirket, satın alımlarını yeterli onay mekanizmaları olmadan yapıyorsa, şirkette karmaşık finansal işlemler yapılıyorsa, özellikle yönetim kademesinde fazla eleman giriş çıkışı oluyorsa, yetkilerin ayrılığı ilkesi uygulanmıyorsa, kasada ve stoklarda sayım farkları çıkıyorsa... bu şirkette suiistimal olması ihtimali yüksek. Çalışan bazında suiistimal işaretleri de aslında oldukça belirgin. Normalde iş arkadaşları tarafından sevilen, yardımsever, neşeli bir eleman, huzursuz ve moralsiz bir ruh hali içine girmişse; sürekli mesaiye kalıyor, iş devretmeyi, rotasyonu, tatile gitmeyi, hatta terfiyi reddediyorsa, yaşam şeklinde ve harcamalarında kazancıyla orantısız bir değişim gerçekleştiyse ya da son zamanlarda harcamalarını artırması gereken, hastalık, kötü bir alışkanlık ya da ilişki problemleri (boşanma, gizli bir ilişki vs) ortaya çıktıysa, satıcı ya da müşterileriyle kendisinden başka kimsenin iletişim kurmasını istemiyorsa, bunlar bir çalışanın risk grubu içinde olabileceğini gösterir işaretlerdir.`

Kurumsal risk hizmetleri kapsamında 40 kadar CFE(Certified Fraud Examiner) unvanına sahip uzmanla `suiistimal inceleme ve önleme hizmeti` veren Deloitte Türkiye`nin Kurumsal Risk Hizmetleri Sorumlu Ortağı Oktay Aktolun, çalışanlardan çok yüksek performans beklenmesinin de yolsuzluğu teşvik ettiğini söylüyor.

En çok suiistimal devletle iş yapanlarda

Suistimaller, en çok nakit ve şirket varlıklarının çalınması, rüşvet almak/vermek ve finansal tablolarda oynamalar olarak kendini gösteriyor. Şirket nakdinin ve varlıklarının çalınması; sahte şirketler kurup, sahte faturalar düzenlemek, yanlış masraf beyanlarında bulunmak, artık çalışılmayan bir satıcıya ödeme yapmak, şirket çeklerini kendi hesabına ciro etmek, var olmayan masraflar için ödeme yapmak gibi pek çok `yaratıcı yolla` yapılabiliyor. Finansal tablolarda oynama yapmanın da, provizyonları olduğundan düşük göstermek, ileri tarihli gelir kalemlerini kaydetmek, masrafların dönemlerinde oynama yapmak gibi yöntemleri var.

KPMG`nin araştırmasına göre, suiistimalin en sık görüldüğü şirketler, yüzde 29 ile devlet bağlantılı altyapı ve sağlık sektörleri, yüzde 19 ile sanayi şirketleri, yüzde 17 oranında eğlence, iletişim ve bilgi sektörleri, yüzde 16 ile finans sektörü. Deloitte Türkiye`nin Kurumsal Risk Hizmetleri Sorumlu Ortağı Oktay Aktolun ise Türkiye`de özellikle hızlı büyümekte olan telekom, medya ve teknoloji şirketlerinde mali tablo yolsuzluklarının ön plana çıktığını söylüyor.

Karı koca aynı yerde çalışmalı mı?

Ortaya çıkması en zor yolsuzluklar birkaç kişinin bir araya gelerek yaptığı organize yolsuzluklar oluyor. Tolga Aykaç, bu açıdan örneğin iki eşin aynı yerde çalışıp çalışamayacağı, eğer çalışırsa aynı departmanda ast-üst pozisyonda çalışıp çalışamayacağı gibi kriterlerin insan kaynakları tarafından belirlenmesi gerektiğine dikkat çekiyor: `Fatura iki kez girilerek bir yolsuzluk yapılacaksa eğer, ben faturayı girdiğim zaman bir şekilde yöneticime onaylatmak durumundayım. Dolayısıyla iki seçeneğim var, ya yöneticimi de kandırıp onu da işin içine sokmak ya da onun onayı olmadan yapmak. Onaysız yapmak risk olduğu için işin içine çekmek devreye giriyor. Zaten kontrol edecek kişi de bu yönetici olduğu için kontrolün de üstesinden gelinmiş oluyor.`

Yolsuzluğun ortaya çıkması ise genellikle (yüzde 20) şikayet ve ihbar sayesinde oluyor. Amerika`da `whistle blowing` adı verilen sistemde, çalışanlar bir telefonla gördükleri yolsuzlukları rahatça ihbar edebiliyorlar. KRYS de Amerika`da bir şirketin telefon hatlarını kullanarak, benzer bir şikayet hattında aracı olmak için kolları sıvadı. Bunun için altyapı hazırlıklarına devam ettiklerini söyleyen Aykaç, piyasanın olgunlaşmasını beklediklerini söylüyor.

Türk şirketleri, itibar kaybetmemek için çoğunlukla suçun üstünü örtüyor. Bir de bu olaylar aile şirketlerinde meydana geldiğinde, `aman evde huzurumuz kaçmasın` diyerek boş veriliyor. Eğer çalışanınız yıllık izinlerini kullanmıyor, sürekli fazla mesaiye kalıyor hatta ve hatta terfiyi reddediyorsa; şirketiniz çok iyi işler yapıyor ama beklediğiniz kárı bir türlü elde edemiyorsanız... Şirketinizde araştırılması gereken şeyler olabilir, diyor uzmanlar. Siz siz olun bir suiistimal inceleme uzmanına başvurun.

Hurriyet İK

ekonews.com